Hoe meet je de natuur in de stad

5 juni 2025 door Marjolein van der Veen

Heleen en ik vroegen het aan Jan Dirk Buizer, één van de vier stadsecologen van Amersfoort. Hij werkt bij de afdeling Woon- en Werkklimaat, een beleidsafdeling van de gemeente. Daar zijn ze bezig met een plan om de natuur in Amersfoort beter te volgen.

Gidssoorten volgen

In de stad leven veel verschillende dieren en planten. Het is niet mogelijk om álles te meten. Daarom kijkt de gemeente vooral naar 33 zogenaamde gidssoorten. Gaat het goed met deze soorten? Dan gaat het meestal ook goed met veel andere soorten. Welke 33 soorten dat zijn vind je op de webpagina https://hetgroenehuisamersfoort.nl/groen-amersfoort/groen-beleid/amersfoortse-gidssoorten 

Vogels en vleermuizen in gebouwen

Op dit moment wordt voor het Soorten Managementplan (SMP) al onderzoek gedaan naar huismussen, gierzwaluwen en dwergvleermuizen. Deze dieren leven vaak in huizen of gebouwen. Omdat ze beschermd zijn, mogen die gebouwen pas verbouwd of geïsoleerd worden als duidelijk is dat er geen dieren meer in wonen. Natuurvrij maken heet dat. Dat gebeurt bijvoorbeeld met een soort klepje (extrusion flap) waardoor de vleermuis nog wel naar buiten kan, maar niet meer terug naar binnen.

Hoe wordt er gemeten?

Soms worden gespecialiseerde bedrijven ingehuurd om te onderzoeken waar de dieren zitten. Zij lopen rond en inspecteren gebouwen. Ook vrijwilligers helpen mee: zij fietsen vaste routes door de stad, tellen vogels overdag en luisteren ’s avonds naar vleermuizen. Met speciale apparatuur kunnen ze horen welke soort waar zit. Zo kunnen we trends zien: worden het er meer of minder, en helpt het beleid?

Nieuwe technieken

Er komen ook steeds meer nieuwe manieren van meten, zoals wildcamera’s en luisterkastjes die dierengeluiden herkennen. In Landgoed Schothorst zijn hazen geteld met warmtecamera’s. En in weilanden worden nesten met drones opgespoord, zodat boeren eromheen kunnen maaien.

Groen beleid in Amersfoort

Amersfoort is vooruitstrevend in groen beleid. De druk op de natuur is groot. Er wordt goed gekeken naar hoe natuur behouden of gecompenseerd kan worden bij bouwprojecten. Inheemse bomen krijgen de voorkeur, en er wordt minder gemaaid rond boomspiegels. Ook wordt minder vaak gesnoeid als dat niet nodig is, om meer ruimte voor dieren te laten.

Wat bloeit er wanneer – en waarom dat belangrijk is

Niet alle planten bloeien het hele jaar door, maar dat is voor sommige insecten helemaal geen probleem. Neem de slangenkruid-bij. Die leeft alleen in de maanden dat het slangenkruid bloeit: juni, juli en augustus. In die periode legt de bij haar eitjes. De larven blijven de rest van het jaar onder de grond en komen pas weer tevoorschijn als het slangenkruid opnieuw gaat bloeien.

De hommel is wat minder kieskeurig. Die leeft langer en gebruikt verschillende soorten bloemen als voedselbron.

Hoe meten we de natuur?

Het Netwerk Ecologische Monitoring onderzoekt de natuur in heel Nederland. Ze brengen in kaart welke planten en dieren er zijn en hoe het met ze gaat. Ze doen dit samen met verschillende organisaties, zoals ministeries, provincies en de Vogelbescherming. Ook vrijwilligers helpen mee door gegevens te verzamelen. Het is de kracht van een netwerk die tot resultaten leidt. 

Bij dit netwerk wordt altijd op dezelfde manier gemeten, zodat de resultaten goed vergeleken kunnen worden. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) controleert de manier waarop de gegevens worden verzameld en verwerkt. Zo is de kwaliteit van de informatie betrouwbaar en ontstaan er duidelijke trends. 

Kijk voor meer informatie over het Netwerk Ecologische Monitoring op de website: https://library.wur.nl/WebQuery/edepot/532548

Groen in Amersfoort

In Amersfoort zie je soms bordjes met aankondigingen voor nieuwe bomen. De gemeente kiest bij voorkeur voor inheemse bomen, omdat deze het beste passen bij onze natuur.

Er is ook een plan om rond bomen een strook van vijf meter niet te maaien, zodat bloemen en kruiden daar kunnen groeien. Dit helpt bijen, vlinders en andere dieren die van bloeiende planten leven.

Wat is opkronen?

Opkronen betekent dat de onderste takken van een boom worden weggehaald. De kruin begint dan pas hoger op de stam. Dit gebeurt vaak zodat je er makkelijk onderdoor kunt lopen of rijden. Maar tegenwoordig wordt dat minder gedaan: alleen nog als het echt nodig is. Soms wordt alleen de kant langs de weg gesnoeid, terwijl aan de andere kant de takken mogen blijven groeien.

Tuinen en tegels

Samen zijn alle tuinen in Nederland ongeveer tien keer zo groot als de Veluwe. Maar meer dan de helft is betegeld. Dat is zonde, want groene tuinen helpen tegen hitte en wateroverlast én zijn goed voor de natuur. Amersfoort doet mee met Operatie Steenbreek en een landelijke tegelwip-wedstrijd. Toch moeten bewoners vooral zelf aan de slag. Het is nog lastig om mensen die weinig motivatie hebben tóch mee te laten doen.

Huisdieren

Ook huisdieren zijn een uitdaging. Katten jagen op vogels en poep van honden en katten bevat vaak gifstoffen door vlooiendruppels. Daarom is het belangrijk om hondenpoep op te ruimen en katten zoveel mogelijk binnen te houden. Maar dat laatste is makkelijker gezegd dan gedaan.

Tot slot

Natuur meten is vooral: vaak en goed blijven kijken. Alleen door jarenlange observatie zie je of het beter of slechter gaat. Wil je weten of er een bepaalde soort in jouw buurt leeft? Ga dan zelf op pad en kijk goed om je heen!